Labels

Wednesday, October 27, 2010

Mizoram Mahni intihlum(suicide) tam chhan Mizo khawtlang nun leh thalai te nun atanga thlirna

Kan zoram ah heti taka mahni intihlum (suicide) an tam ta mai hi enge a chhan ni ang?. “Khawvel hun hmawr a ni tawha, Setana pawh a hmanhmawh tawh a ni”, tih leh thin ringawt hian a tih tlem phah lova, chuvang chuan Setana’n chetna a nih pawh in engtin nge a chet dan kalhmang tih leh eng hmanrua nge a hman tih hi kan chhuichhuah tur chu ni in ka hria.Ka ngaihdan ka han sawi hma hian zawhna han siam hmasak duh ka nei a, a chhanna erawh ziah tel ka tum hranpa lo a, kan ngaihtuah zui a tan ka tih a ni e:
1)Nun hlutna hi enge/nun awmzia enge?
2) Damrei hi enge a tul kherna?/Tar thleng dam hi a tulna enge?
3) Hmabak thim lutuk a nun reng nge tha thih mai?
Internet khawvel:
Kan khawvel hi a zim sawt kan tih kan tih lai hian he khawvel zimna hian enge a ken tel tih hi ngaihtuah chian chu a ngai ta hle mai. Internet khawvela kan chen tawh lai leh kan in hnaih tulh tulh kan tih lai hian kan in laichinna erawh a hla tulh tulh thung si.Tawngka a inbiak lumlam ai chuan digital thil hmang e.g phone leh message te kan uar ta zawka. Thian kawnglai a kal paha ti ti melh melh hmuh tur an vang ta. A ai ah Message type pah leh hla ngaihthlak chu kan thlan zawk a ni ta. Tawngka chhuak hmang miahloa a in kawm melh melh theih tawh hnu hian inlaichinna hlutna hi a tla hniam ta viau hian kei chuan ka hria.Pindan chhunga computer a tanga zankhua khua a thian kan kawm theih tak hnu hian midang kan mamawhna hi a tlahniam ve zel a, a tak ram ai chuan a logic leh visual kan ngaina zawk tawh tlata. Midangte nena kan inlaichinna tha kan hloh tawh chuan heng internet kaltlanga social network ten inlaichinna tak tak min pek tak tak loh zia kan hrechhuak thin.
Nun hlutna hre tur chuan midang te tana inpek hmasak phawt a tul. Kan vei leh kan thinrimna Message leh social network a kan au chhuahpui hian eng teh vak nghawng a neilo tih hre tu chu a hmangtu te tho hi kan ni. Heng hian duh khawplohna leh a tak ram thlenpui duhna lian tak a siam, mahse chumi a tak ram chu engtia pan tur nge, engtia tihhlawhtlin tur nge tih kan hre si lo.Technology leh Media avangin vawiin ni a ka bawlhlawh paih pui kha naktuk lawkah chuan mi hriat leh ngaihsan a ni thut thei tih hriatna Zoram khawvela a ni tawh tlat si a.

Tihtur/(dreams)nei, ti thei lo

He khawvel hi a speed a sang lutuk tawh kan ti thin, hemi awmzia ah chuan thil a in lumlet(thlakdanglam) renga. Hei a ni khawvel a kal chak tawh lutuk te kan tih leh ngawt thin nachhan chu . A bik in kan Zoram ah phei chuan ‘change’ hi a tam lutuk, kan entawn ber chu western culture a miau a. Dreams hi kan van nei nasa tak em, chu kan dreams chu tih hlawhtlin theih a nih dan pawh kan hre rei ruaia, a chhan pawh media lama kan thil hmuh leh hriat te avang a ni e. Abik in thalai te rilru ah thil lian a tam ta. A dreams a chu tihhlawhtlin theih ngei a ringa, ti hlawhtling tura ke pen pawh a in peih nghal. Mahse, a thawk chhuak dawna, a thei lo, dangtu an awm tlat chu amah dangtu chu a awmna leilung, a chhung te, kohhran, pawl leh sawrkar e.t.c an ni. Chu a dream(suangtuahna) chuan a beng ah a tur ta ut ut a, riltam taka chaw tuihnai taka inhluia kutphuar sak tlat anga inhriatna a lo nei ta a.chu a thil vei chuan mutmu a tuahtir thei ta loa, a kut phuarana kha phelh se chaw eithei mai tur kha a dang tu/phuartu avang khan a tih theih pawh ti theilo a lo ni ta a ni. Chu a vei chu sawhkeh a duha, a damlai hian enge maw taka tiha hmingthan/hmingthat a duh a ni. A kawng a hria a mahse a kal thei si lo.chu chu internet kaltlang leh digital thil kaltlang in an ti ve ngiala mhse a tak ram erawh heng hian a thlenpui si lo.Thinlunga tur tu na tak chu pai hrehawm ti in a tihreh dan leh a sawh keh dan a zawng ta a, ruihlo, sex, nun ho...,a engamah erawh chuan a tum angin thil a tihtir thei chuanglo.Chu chuan a mah ah nguina(depression) nasa taka a lo siama, thinrimna, nguina, hmabak thimzawnga thlirna te a lo nei chho zela.A pawi ta ber chu hmabak thim neia inhriat leh tihtheih zawng pawh ti theiloa in hriatna chu a ni ta a ni.
Media vang:
Kan ram Media han than chak dan em em hi a mak zawk hial a ni. Heng hian thil tha tam tak a thlen rual hian thil a va han chawkhnawk nasa tak em!. Danrual an ni mawlh si lo kan thil hmuh leh hriat thin te hi. Media vanga thil danglam zung zung hi a va han tam tak em, a bikin kan ram ah ngat phei hian chuan a va han nasa tak em. Film thar chhuak a paing hi a kan in lehlin siak a.Tunlai film chhuak thar te hian enge min kawhhmuha eng ngaihtuahna nge a thlirtu te a pek thin tih hi ngaihtuah a ngai ta hle mai. Tunhnai a film chhuak ah reng reng chuan kan khawvel hnawkzia, derthawnzia leh inthlimna tamzia kan hmu chamchi ta mai. ‘Doomsday’(rorelna ni) lampang lantirna film tam ta lutuk te hian a thlirtu thil ngaihtuah chianglo thinlung ah chuan hmun hnawk a va siam nasa dawn em!? Media kaltlanga a tha ber ber leh a nalh ber ber kan hmuh vang hian kan dream leh beiseina chu sang taka vawrh in a awma, nimahsela kan tualchaina leh ka tlakna leilung nen erawh a inhmeh thei mawlh si lo.Heng hian khamkhawp lohna, nun zalen duhna leh thil thlakdanglam duhna, kum upa lam leh nu leh pa tam tak in a hriatthiam miahlo chu a thlen ta thin a ni.

Hmabak ngaihtuahna thim:

Tunlai khawvel hi thalai te khawvel ni ngawt biklova, thalai te ta bik anga kan sawi fo thinna chhan hi chu, thil in thlakdanglam man chak berte an nih vang a ni.Thalai te hian dream an neia, hmabak pawh an thlir thin. Thil inthlak danglam chak lutuk hian hmabak thlirthiam a ti hara, tuna tanga kum sawm chhunga thil danglam thleng tur mai pawh sawi ngam a harsa ta e. Thalai te bik phei chuan an ngaihtuahna hian hmalam huntur chu a thlira, tuna an nun dan leh thil in thlakdanglam chak lutuk hian an lu a ti hai takzet ta e.An mamaawh leh an duzawng san zia te hi nu leh pa tamtak ngaihtuah thiam phakbak hian thalai te chuan an ngaihtuah thiam a sin. An nakin lawka tu leh fa te rawn khawsak dantur leh mamawh san turzia pawh a hretu an ni tlat. Heng ngaihtuahna hian hmabak huphurhna lian tak a kengtel tlat tawh. Pa taka awm, chhungkaw tha taka din chu duhthusam ni mahse mawhphurhna a ken tel erawh chu an hlau tat lat mai a nih hi.Mahni inrintawklohna a nasa tial tiala, hnazawn hautakzia leh Political fitness pawimawhzia te, rilru ah rawn lang zut zut chuan chhungkaw din ngamlohna a siama. Chu chuan thil ti thei lo leh mi tangkailo ni anga inhriatna a neihtir a, mi danglam leh changkan ruala changkan ve theihlohna chuan mahni in kiltawihna a neih tir avangin nun thlakhlehlohna hial a lo awm thei ta a ni.
Vala lu a hai:
Kan khawsak dan leh kan nun dan zawngzawng hian lu a ti hai ta.Zoram ah ngat phei chuan kan nun hi a chiri in a chingchivet nasa lutuk ta. Nun lem hmanga nun peih tawhlo thalai te hian a taka nun an duh tawha. Kohhran hmaikawra hman emaw tih kual vel hi an ti thei tawhlo. Nih chu ni, ni lo chu ni lo tih hi an duhdan a ni ta.Nu leh pa te chuan an fa te sual pawh a lang ah tal chuan inthup tur in an duh lai hian an fate hian inthup tit tet an duh ta lo. Mahse Zoram ah chuan Kristianna vang in nun tak leh chhungril nun bun ruah a ngamawm mawlh si loh.Vairam ringlo rama an Fa nu mal mahni chauha kal tura tir ngam Pa khan Zoram ah chuan an in Compount reilo te a chhuahsan pawh a ngaingam leh si lo. In rin ngamlohna leh in rintawklohna khawvel ah kan cheng tawh tlata a buaithlak a nih hi.Pa in fa a rin tawhlo a fa in Pa a rin tawhloh chin ah chuan thil a fel thei tawh thin lo.Thalai te hian an nungchang khawlo te hi an nu leh pa te hian zeppui ai in zeppui lo se an ti tawh zawk. Sual in zeppui hian rah tha a chhuahlo chuvang chuan thalai tam tak te hian an nu nu leh pa te an rin ngamloh phaha, an thusawi te pawh zawm harsa an tih phah thin.Hmai hnih neia hun hman a ngaih thin tlata vangin thalai te nun a ipika, thlan zawktur hreloa hawi hawi in a tawpa ah thawpik taka awmin mahni indemnaa khatin a awm ta a, nun meuh pawh a thlahlel ta lo a ni.